تهذیب‌الکمال فی اسماءالرجالاز جوامع رجالی تفصیلی اهل سنّت به عربی است. فهرست مندرجات۲ - ویژگی های کتاب تهذیب الکمال فی اسماءالرجال ۳ - تهذیب و ترتیب و اختصار و استدراک کتاب تهذیب الکمال ۴ - رفع اشکالات کتاب تهذیب الکمال ۵ - تغییر در ترتیب مطالب الکمال ۶ - حفظ خصوصیت کتاب الکمال در چاپهای جدید ۷ - تلخیص های متعدد بر تهذیب الکمال ۸ - ویژگی کتاب ابومحمد رافع سَلاّ می ۹ - ویژگی کتاب شمس الدین ابوعبداللّه محمد بن احمد ذهبی ۱۰ - ویژگی کتاب ذهبی ۱۱ - ویژگی کتاب ابن مُلَقِّن ۱۲ - اولین چاپ تهذیب الکمال ۱۳ - پانویس ۱۴ - منابع ۱ - مؤلف کتاب تهذیب الکمال فی اسماءالرجالتهذیب الکمال فی اسماءالرجال، از جوامع رجالی تفصیلی اهل سنّت به عربی، نوشته جمال الدین یوسف مِزّی، عالم شافعی قرن هشتم. مزّی این کتاب را در اصلاح و تکمیل الکمال فی اسماءالرجال تألیف ابومحمد عبدالغنی بن عبدالواحد مَقدسی جَمّاعیلی (۵۴۴ ـ۶۰۰) نوشته است. ۲ - ویژگی های کتاب تهذیب الکمال فی اسماءالرجالمؤلف الکمال کوشیده تا تمامی راویان صحاح شش گانه اهل سنّت را ذکر کند و شرح حال آنان را بیاورد، اما بنا به گفته خود او، به جهت اختلاف نسخه ها یا از سر خطا، احتمالاً مواردی را از قلم انداخته است؛ همچنین بسیاری از آرا و اسناد را برای اختصار حذف کرده است. از ویژگیهای الکمال است: مشخص کردن مواضع ذکر نام راوی در هریک از صحاح شش گانه؛ آغاز شدن کتاب با شرح حال مختصر رسول خدا صلی الله علیه و آله به نقل از ابن هشام؛ تقدم ذکر نام صحابه پیامبر اکرم صلی اللّه علیه و آله وسلم بر دیگر راویان (ابتدا عشره مبشره و سپس دیگر صحابیان و به دنبال آن زنان صحابی)؛ تقدم ذکر راویانی که نامشان محمد است بر دیگران و سپس ذکر سایرین به ترتیب حروف الفبا. ۳ - تهذیب و ترتیب و اختصار و استدراک کتاب تهذیب الکمالیکی از فرزندان عبدالغنی مقدسی، به تهذیب و ترتیب و اختصار و استدراک موارد جامانده از الکمال پرداخت. وی برخی نام‌ها را از دو کتاب مشایخ النَّبَل و الاطراف تألیف ابن عساکر دمشقی ــ که در شرح حال مشایخِ مؤلفان صحاح شش گانه است ــ به کتاب افزود. اما این کار اشکالات بیشتری در تلخیص کتاب پدید آورد. [۱]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱، ص۱۴۷ـ ۱۴۸، ج ۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۵.
۴ - رفع اشکالات کتاب تهذیب الکمالجمال الدین مزّی با توجه به فواید الکمال درصدد رفع اشکالات و تکمیل آن بر آمد؛ به این ترتیب تهذیب الکمال، به رغم تصور برخی، فقط خلاصة الکمال نیست. [۲]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱، مقدمه معروف، ص۴۱ـ۴۲، ج ۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۵.
وی در تکمیل الکمال علاوه بر راویان صحاح شش گانه، نام بسیاری از راویانی را که در دیگر کتابهای صاحبان صحاح آمده است، افزود. وی در مجموع بیش از ۷۰۰، ۱ نام به الکمال افزوده است. [۳]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱، ص۱۴۸، ج ۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۵.
[۴]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱، ص۱۴۹ـ۱۵۱، ج ۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۵.
او شرح حال برخی اشخاص را که در نام و طبقه با راویان صحاح شش گانه مشابهت دارند ولی از راویان این کتاب‌ها نبوده اند، برای رفع اشتباه آورده است.
همچنین نام استادان و شاگردان هر راوی و اطلاعات بسیار دیگری بر شرح احوال افزوده است. وی در چهار فصل، راویانی را که به نام خودشان شهرت ندارند و با نسبت، کنیه، لقب و امثال این‌ها شناخته شده اند، افزوده است که بسیارکارگشاست. رفع کاستی‌ها و اشتباهات تاریخی و توضیح آن‌ها از دیگر کارهای مزّی در تهذیب الکمال است. [۵]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱، مقدمه معروف، ص۴۴ـ ۴۵، ج ۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۵.
۵ - تغییر در ترتیب مطالب الکمالوی در ترتیب مطالب الکمال نیز تغییر داده و نامهای احمد را، علاوه بر صاحبان نام محمد، به جهت تبرک بر دیگر نام‌ها مقدّم داشته است. [۶]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱، ص۱۵۴ـ ۱۵۵، ج ۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۵.
در تهذیب الکمال ارجاعات بسیاری در مورد نامهای مشهور یا پرکاربرد آمده است که کار استفاده کنندگان از کتاب را آسان می‌کند. مزّی میان نام‌هایی که خود بر الکمال افزوده و نامهای قبلی تمایز قائل شده و آن‌ها را با قلم قرمز در نسخه اصلی مشخص کرده است.
۶ - حفظ خصوصیت کتاب الکمال در چاپهای جدیددر چاپهای جدید کتاب نیز هر یک از مصححان به گونه‌ای این خصوصیت را حفظ کرده اند. وی کتابی را که هر راوی در آن روایت دارد با نام اختصاری تعیین، و در پایانِ شرح حال به نام کامل آن تصریح کرده است؛ همچنین نام کسانی را که از شخص موردنظر روایت کرده‌اند یا وی از آن‌ها روایت کرده، به صورت فهرست در آورده است. [۷]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱، ص۱۴۹ـ ۱۵۱، ج ۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۵.
مزّی به منابعی که به عنوان کتابهای اصلی فن رجال و مرجعِ شناختِ نام راویان، از آن‌ها استفاده کرده یا برای اطلاع بیش‌تر به آن‌ها ارجاع داده، اشاره کرده است. [۸]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱، ص۱۵۲ـ۱۵۴، ج ۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۵.
۷ - تلخیص های متعدد بر تهذیب الکمالپس از تألیف تهذیب الکمال دیگر به الکمال چندان توجه نشد، بلکه در تلخیص یا تکمیل تهذیب الکمال کتابهای متعددی نگاشته شد که از مهمترین آنهاست: الکُنی المختصر من تهذیب الکمال فی اسماءِالرجال، تألیف ابومحمد رافع سَلاّ می (۶۶۸ـ ۷۱۸). ۸ - ویژگی کتاب ابومحمد رافع سَلاّ میوی در ۷۰۷ فصل کنیه های تَهذیب الکمال را بر اساس پیش نویس آن تلخیص کرد؛ تَذهیب التَّهذیب، تألیف شمس الدین ابوعبداللّه محمد بن احمد ذهبی (۶۷۳ـ ۷۴۸). ۹ - ویژگی کتاب شمس الدین ابوعبداللّه محمد بن احمد ذهبیوی با حفظ ترتیب کتاب به تلخیص آن و همچنین تکمیل شرح حال‌ها و آرای علما در مورد هر شخص پرداخت و در ۷۱۹ از آن فراغت یافت؛ الکاشف فی معرفة من له روایة فی الکتب الستّة، تألیف ذهبی. ۱۰ - ویژگی کتاب ذهبیوی در این کتاب فقط راویان کتب صحاح شش گانه را ذکر کرده و اشخاصی را که در اسناد دیگر کتابهای مؤلفان صحاح بوده‌اند یا برای تمیز از راویان صحاح در تهذیب الکمال نام آنان ذکر شده، حذف کرده است. تألیف این کتاب در ۷۲۰ اتمام یافته و حواشی و تعلیقاتی نیز دارد [۹]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱، مقدمه معروف، ص۵۱ ـ ۵۵، ج ۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۵.
دو کتاب المجرّد و المقتضب من تهذیب الکمال، هر دو تألیف ذهبی [۱۰]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱، ص۵۶، ج ۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۵.
[۱۱]
اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین،ج ۲، ستون ۱۵۴، ج ۲، در حاجی خلیفه، ج ۶.
إکمال تهذیب الکمال فی اسماءالرجال، تألیف ابن مُلَقِّن (۷۲۳ـ۸۰۴).
۱۱ - ویژگی کتاب ابن مُلَقِّنوی تهذیب را تلخیص کرد و رجال مسند احمد و صحیح ابن خُزَیمه و صحیح ابن حِبّان و المستدرک حاکم و السنن دارْقُطنی و السنن بیهقی را به آن افزود [۱۲]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱، مقدمه معروف، ص۶۵، ج ۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۵.
دو کتاب تهذیب التهذیب، و تقریب التهذیب، هر دو تألیف ابن حجر عسقلانی. [۱۳]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱، ص۶۶ـ۶۷، ج ۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۵.
[۱۴]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱، ص۶۹، ج ۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۵.
[۱۵]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱، ص۵۷ ـ ۵۸، ج ۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۵.
[۱۶]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱، ص۶۱، ج ۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۵.
[۱۷]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱، ص۶۴ـ ۷۰، ج ۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۵.
[۱۸]
حاجی خلیفه، تقویم التاریخ، ج ۲، ستون ۱۵۱۰ـ۱۵۱۱،
[۱۹]
محیی الدین عطیه، صلاح الدین حفنی، ج۱، ص۱۵۶ـ۱۵۷، و محمدخیررمضان یوسف، دلیل مولفات الحدیث الشریف المطبوعة القدیمة والحدیثة، بیروت ۱۴۱۶/ ۱۹۹۵.
۱۲ - اولین چاپ تهذیب الکمالتهذیب الکمال احتمالاً برای اولین بار در ۱۳۰۸/ ۱۸۹۱ در دهلی چاپ سنگی شد. در ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰ چاپ دیگری از آن به تصحیح انتقادی بشار عواد معروف در بیروت آغاز گردید که جلد اول آن همراه با مقدمه‌ای جامع است. [۲۰]
د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل «مزّی »
چاپ این اثر در ۳۵ مجلد در ۱۴۱۳/۱۹۹۲ به پایان رسید. در ۱۴۱۴ نیز این اثر به تصحیح احمدعلی عبید و حسن احمدآغا چاپ شد. در این دو چاپ، مصححان مدخلهای غیرتکراری و غیرارجاعی را شماره گذاری کرده‌اند و تعداد آن‌ها را به اختلاف ۰۴۵، ۸ (در چاپ بشار عواد معروف) و ۶۳۴، ۸ عنوان (در چاپ شیخ احمدعلی عبید و حسن احمدآغا) گزارش کرده اند. منابع : (۱) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۲، در حاجی خلیفه، ج ۶. (۲) حاجی خلیفه، تقویم التاریخ. (۳) محیی الدین عطیه، صلاح الدین حفنی، و محمدخیررمضان یوسف، دلیل مولفات الحدیث الشریف المطبوعة القدیمة والحدیثة، بیروت ۱۴۱۶/ ۱۹۹۵. (۴) یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج ۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۵. (۵) EI ۲ , sv " AL - Mizz ¦â " (by GHA Juynboll). ۱۳ - پانویس
۱۴ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تهذیب‌الکمال فی اسماءالرجال»، شماره۴۱۱۲. رده‌های این صفحه : رجال اهل سنت | کتب رجالی اهل سنت
|